چالش وسیعی درباره محتوای دانش طراحی شهری و حیطههای مداخله آن در محیط مصنوع انجام گرفته است. طی سالهای گذشته تعاریف زیادی برای طراحی شهری و انواع اسناد هدایتگر شهری که با هدف ارتقاء کیفیت محیطی تهیه و استفاده میشوند، ارائه شده است که با گذشت زمان و تکمیل ابعاد مختلف آن، پیوسته دچار تغییر و تحول بودهاند.
کتاب “به کمک طراحی” یکی از راهگشاترینو پایهایترین کتابها در این زمینه است که علیرغم گذشت 8 سال هنوز هم به عنوان یک کتاب مرجع در سطح بین المللی از آن استفاده میشود و به تعریف طراحی شهری، اهداف و کاربردهای آن و در ادامه به تعریف اسناد کاربردی مربوطه میپردازد. این کتاب توسط دو سازمان مهم دولت انگلستان که از متولیان امر ساخت و ساز هستند یعنی “کمیسیون معماری و محیط مصنوع” و “وزارت محیط، حملونقل و مناطق” تهیه شده است.
طبق تعریف این کتاب: “طراحی شهری هنر ایجاد مکان برای مردم است و شامل چگونگی کارکرد فضاها و نیز نمود آنها میباشد. طراحی شهری به ارتباطات میان مردم و مکانها، حرکت و فرم شهری، طبیعت و بافت، و نحوه ساخته شدن و فرآیند ایجاد روستاها، شهرک و شهرهای موفق مربوط است.”
توجه ویژه این کتاب به اسناد اجرایی و کاربردی طراحی شهری و به عبارتی بعد رویهای کار که به صورت منسجم برای اولین بار در این کتاب مطرح شد، راهگشای بسیاری از ابهامات در کاربردی نمودن این دانش در امر توسعه بود، چرا که همانگونه که میدانیم “طراحی شهری به مثابه یک حوزه معرفتی از لحظه تولد تا بلوغ خود میزان قابل توجهی از تکامل نظری و پیشرفتهای روششناختی را تجربه نموده که این تکامل دو جنبه “ماهوی” و “رویهای” را شامل میشود. و تحقق نیافتن بسیاری از پروژههای پیشنهادی طراحی شهری در دهههای 1960 و 1970 میلادی موجب شد تا صاحبنظران به بررسی علل این مساله و به طور کلی زمینههای امکانپذیری مداخلات طراحی شهری بپردازند” و حاصل این تلاشها پدید آمدن انواع اسناد هدایت بوده اکه در طول زمان تحول و تکامل یافتهاند که در این کتاب به زبانی ساده رمزگشایی شده‌اند.
به عبارت دیگر اسناد هدایت طراحی شهری یک اصطلاح عام برای اسنادی است که سازندگان و طراحان (و سایر عوامل) به وسیله آنها توسعه و ساختوسازها در زمینه طراحی و برنامهریزی را هدایت میکنند. اسناد مزبور میتوانند توسط ادارات محلی، صاحبان زمین، سازندگان، شرکای آنها و سازمانهای تجاری و گروههای اجتماعی (که تمامی آنها میبایست در فرآیند مذکور مداخله کنند) یا توسط تعدادی از آنها به صورت گروهی تهیه شوند.
طراحی شهری کلیدی برای خلق توسعههای پایدار و فراهم نمودن شرایط برای زندگی اقتصادی شکوفا، استفاده معقولانه و دوراندیشانه از منابع طبیعی و رشد اجتماعی است. طراحی شهری خوب میتواند به خلق فضاهای سرزنده و با کاراکتر متمایز خاص خود و به خلق خیابانها و فضاهای عمومی ایمن، قابل دسترس، خوشایند و دارای مقیاس انسانی کمک کند. مکانهایی که به دلیل خلاقیت و قدرت تجسم و حساسیت طراحانشان الهامبخش میباشند. طراحی شهری تنها مورد توجه یک حرفه یا گروه خاص نیست، تخصصهایی چون برنامه ریزی شهری، معماری منظر، نقشهبرداری، معماری و مهندسی سازه همگی نقشی موثر در طراحی شهری بهتر دارند.
کتاب “به کمک طراحی” یکی از مهمترین مراجع معتبر و مورد استناد در بسیاری از اسناد برای تعریف طراحی شهری و سایر بخشها و ملزومات آن از جمله اهداف و جنبههای مختلف آن میباشد. این کتاب، در معرفی مهمترین اهداف عمده طراحی شهری و رسیدن به محصول اسناد هدایت چنین عنوان میکند:
“خیابانها، فضاها، روستاها و شهرهای موفق دارای خصوصیاتی مشترک هستند. این عوامل برای تولید اصول یا اهداف طراحی شهری خوب مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفتهاند. انها کمک میکنند تا ما به یاد آوریم که باید برای خلق یک مکان موفق در جستجوی، چه باید بود که همان اهداف ما را در آینده تشکیل میدهند. فصل مشترک زیادی میان اهداف طراحی شهری و انچه مشترکا تحقق میبخشند، وجود دارد.
اهداف و فرم توسعه زمانی که کنار هم مطرح میشوند محتوای اسناد هدایت را تولید میکنند. سیاستهای موثر طراحی و راهنماهای طراحی بر این موضوع تأکید میکنند که چگونه در شرایط خاص فرم توسعه میتواند به اهداف و راهبردهای طراحی شهری دست یابد.”
با توجه به رابطه اهداف و جنبههای فرم توسعه می‌توان به تشویق سازندگان و تهیهکنندگان سیاستها و راهنماها و تصمیمگیران پرداخت تا به وسیله آن سوالات عمیقتری مطرح شده و ازکلیات فراتر روند این سوالات میبایست به اهداف طراحی شهری و جنبههای فرم توسعه را در کنار هم آورد. برای مثال چه فرمی از آرایش محل میتواند به دستیابی به یک راهبرد خاص کمک کند؟ با چه مقیاسی؟ به همین ترتیب درباره تمام مسائل مربوط به دامنهای از سوالات خاص میبایست مطرح شوند.
راهنمایی که برمبنای چنین تفکر سیستماتیکی تهیه شده باشد به سازندگان و طراحان کمک میکند که ورای توصیههای ساده و پیش پا افتاده حرکت کنند. برای مثال توسعههای جدید میبایست دارای “کاراکتر” باشند. به طور کلی فرم بناهایی که از چنین فرآیندی نتیجه میشود منجر به خلق فضاهایی میشود که دارای طراحی بهتری هستند. سازندگان و تدوین کنندگان سیاستها ضمن توجه به توصیهها، میبایست از دید راهبردها و فرم فکر کنند و راه حلی برای بکارگیری این توصیهها در عمل و بسته به شرایط محلی خود پیدا کنند.
سازوکار طراحی شهری میتواند موجب پشتیبانی از سیاستهای طراحی و برنامهریزی را فراهم آورده، فرآیند مشارکت را تسهیل نموده، چشمانداز را تدوین کرده، استانداردهای طراحی را تعیین ساخته و گامهای بعدی را معین نماید.
امید است چاپ این کتاب بتواند راهگشای جریان ارتقاء کیفیت محیط شهری بوده و زمینه را برای دادن آگاهی لازم به مسئولان، کارشناسان، طراحان شهری و به طور کلی تصمیمسازان و تصمیمگیران فراهم نماید.
منبع: سایت مهندسان مشاور شهرسازی شارمند
